Materi Kelas IX Semester 1


WULANGAN 3
KABUDAYAN

1.   Mendengarkan/Ngrungokake
Ø Standar Kompetensi
Mampu mendengarkan dan memahami berbagai wacana lisan dalam berbagai ragam Bahasa Jawa.
Ø Kompetensi Dasar
Mendengarkan pidhato.
Ø Indikator
a.       Mencari kata-kata sukar dalam teks pidato.
b.      Menjawab pertanyaan isi bacaan teks pidato.
c.       Menceritakan isi pidato.
d.      Membuat rangkuman isi pidato.


A.    Pidhato/Tanggap Wacana
Sedhekah Bumi

        Jam 9 bengi, sawise upacara selametan, wayange banjur talu. Dhasar swasanane purnamasidi, mangsane ketiga, langite katon resik padhang njingglang tan ana mega sacuwil-sacuwila.
        Ing plataran bale desa sing pancen bawera lan disiyapake kanggo pentas wayang kulit sewengi natas, katon para tamu undangan lan masyarakat desa sumber ngebeki papan kang wis dicawisake.
        Sabubare jejer sepisanan, dhalange menehi cecala manawa lakuning carita sinigeg sawetara. Panyigeging carita iku saperlu menehi wektu kanggo kepala desa mbiwarakake pidhato kang ngemot intine karameyan.

Assalamu’alaikum Wr. Wb
Nuwun,
        Para sesepuh lan aji sepuh ingkang kinurmatan. Bapak Camat ingkang kula urmati, para satriyaning nagari ingkang dados pandam-pandoming kawula dasih ingkang kula urmati, para tamu undangan ingkang kula urmati, sedaya warga kakung saha putri ingkang kula tresnani. Sumangga panjenengan sedaya kula dherekaken ngaturaken puja puji syukur wonten ing ngarsaning Gusti Allah Ingkang Mahaasih. Awit kita sedaya tansah pinaringan bagas waras saengga kita sedaya saged makempal manunggal ing bale desa punika.

        Wonten ing kalodhangan punika, kula lurah Miyono minangkani sesulihipun para sesepuh, para alim ulama, saha para kadang kula sedaya warga dhusun,supados ngaturaken wosing wigati pepanggihan ing dalu menika.
        Ingkang sepisan, kula badhe ngaturaken bilih upacara sedhekah bumi punika sampun kita wiwiti kanthi reresik griya, pekarangan, makam, saha slametan minangka adat kebiyasaan saben taunipun.
        Ingkang kaping kalih, upacara sedhekah bumi punika boten ateges kita badhe hura-hura, pesta ing satengahing panalangsang reribet gesang ingkang sansaya awrat. Kados ta banjir, prastawa lemah longor, lindhu, lan taksih kathah musibah sanesipun. Ananging upacara punika mugi saged dados wahana kangge mujudake raos prihatos, kangge menggalihaken sedaya kalepatan lan kekirangan anggen kita manembah dhateng Gusti Allah.
        Ingkang kaping tiga, upacara sedhekah bumi punikan minangka raos syukur kita dhumateng Gusti Ingkang Mahaagung. Inggih awit saking kawelasanipun kita sedaya saged olah tetanen saha ingon-ingon sawenehipun sato kewan kangge kabetahan gesang kita sedaya ing wekdal setaun punika angsal asil ingkang maremaken.
        Kaping sekawan, upacara sedhekah bumi ingkang saweg kita lampahi punika sampun ngancik paripurna. Puncaking acara ing dalu punika inggih ngawontenaken pagelaran ringgit wacucal sedalu natas kanthi lampahan “Semar Mbangun Kahyangan”. Ing pangajab kita saged nuladha pakartinipun Semar minangka pamomong ingkang tansah asung pemut lan pepeling dhateng pamomongipun.
        Wasana cekap semanten atur kula, mangga kita dherekaken sesanti Jaya-jaya Wijayanti Memahayu hayuning Bawana. Mugi-mugi rahayu ingkang sami pinanggih.
Wassalamu’alaikum Wr. Wb

B.     Tulisa tembung-tembung sing durung kokngerteni tegese, banjur golekana tegese ing kamus bausastra!
C.     Wangsulana pitakonan ing ngisor iki nganggo basa krama!
1.      Sapa sing nindakake pidhato minangka sesulihe para warga?
2.      Ing ngendi para warga nganakake pagelaran wayang kulit?
3.      Semar kuwi sapa? Critakna, kurang luwih 5 ukara bae!
4.      Apa lakone wayang ing bengi iku?
5.      Apa wae kang ditindakake para warga nalika nindakake upacara sedhekah bumi?
D.    Njelasake isi pidhato
Tulisa isine pidhato ing dhuwur nganggo basa krama!





2.   Membaca/Maca
Ø Standar Kompetensi
Mampu membaca bacaan sastra, nonsastra dalam berbagai teknik membaca, dan bacaan berhuruf jawa.
Ø Kompetensi Dasar
  1. Membaca pemahaman teks upacara adat.
  2. Membaca paragraf berhuruf Jawa yang menerapkan aksara rekan.
Ø Indikator
·         Membaca bacaan pemahaman upacara adat dengan teknik, lafal, intonasi, bacaan yang benar.
·         Mencari kata-kata sukar dalam bacaan dan membuat kalimat.
·         Menjawab pertanyaan tentang isi bacaaan.
·         Menyebutkan nilai-nilai luhur yang terkandung dalam bacaan.
·         Membaca paragraf berhuruf Jawa yang menerapkan aksara rekan.
 

  1. Waosan punika kawaosa kanthi lafal lan intonasi ingkang trep!
Sedhekah Bumi
            Upacara sedhekah bumi diadani minangka salah sawijining pambudidaya kanggo nglumpikake nilai-nilai luhur kabudayan Jawa. Tradhisi iki akrh ditindakake kadang tani ing padhusunan. Sesaji iki mingka rasa syukur lan atur panuwun para petani marang rejeki sing wis ditampa saka bumi awujud asiling bumi tetanem ing wetu setaun. Tujuane murih tansah pinaringan keslametan saka Pangeran, ayem tentrem lan kasembadan kang disedya.
            Ubarampe acara tradhisi sedhekah bumi ing sadengah papan iku biyasane padha. Kaping pisan, kapunjungake marang Gusti Allah kang wis paring rejeki saka asiling bumi pratiwi. Kapindho, kapunjungake marang leluhur ing pangajab asiling tetanem ing besuke bakal saya apik, saya akeh lan saya berkah tumraping bebrayan. Tata carane yaiku dipunjungake utawa diserahake ing pundhen utawa kramatan.
            Ubarampe upacara tradhisi sesaji sedhekah bumi racake werna-werna asli bumi. Ing antarane yaiku: saweneh woh-wohan, bubur manca warna, kinang ayu  komplit, kolak, ketan salak, sekar setaman, dupa ratus, lan kembang mlathi rinoncepitung werna, kendhi pratala, tumpeng limang werna, sekul rasulan (inhkunh pitik jago lan sega putih), lan endhas kebo. Kajaba saka kuwi uga ana tukon pasar lan kabeh kang klebu pala gumantung, pala kependhem, palakasimpar, lan sajen khusus bumbu pawon komplit.
            Sesaji sedhekah bumi biyasane diadani warga sadesa kang disepuhi dening sesepuh desa kang dituwakake. Ing ritual acara tradhisi sesaji iki, para paraga sing kajibah padha ngagem busana tradhisional Jawa komplit, dodot, iket blangkon lan keris patrape abdi dalem sowan kraton.
            Puncaking acara ritual sesaji sedhekah bumi biyasane ngepyakake pagelaran wayang kulit sawengi natas. Dene lakon sing dipentasaeke racake ngepyakake lakon:  Semar Mbangun Kahyangan, Babat Alas Wanamarta utawa lakon Sesaji Raja Suya.

                        (Kapethik saka: Panyebar Semangat No. 27 tanggal 2 Juli 2005)


B.     Tulisa tembung-tembung sing durung kokngerteni tegese, banjur golekana tegese ing kamus bausastra!
  1. Wangsulana pitakonan ing ngisor iki nganggo basa krama!
1.      Upacara sedhekah bumi kuwi karepe kanggo apa?
2.      Kapan lan ing ngendi acara kuwi ditindakake?
3.      Sesaji-sesaji kuwi ditujokake marang sapa wae?
4.      Sebutna telung sesajen kang ditujokake marang bumi!
5.      Sapa kang nindakake acara sesajen sedhekah bumi lan paragane ngagem busana apa?
  1. Ringkesen isine wacan upacara “Sedhekah Bumi” ing dhuwur nggango ukaramu dhewe!
  2. Sebutna nilai-nilai luhur kang ana wacan “Sedhekah Bumi”!



3.   Menulis/Nulis
Ø Standar Kompetensi
Mampu mengungkapkan pikiran, gagasan, pendapat, dan perasaan secara tertulis dalam berbagai jenis karangan menggunakan ragam bahasa Jawa sesuai dengan unggah-ungguh basa yang benar dan menulis paragraf berhuruf Jawa.
Ø Kompetensi Dasar
  1. Menuliskan teks pidato.
  2. Menulis paragraf berhuruf Jawa dengan menerapkan aksara Rekan.
Ø Indikator
·         Menulis teks pidato menggunakan ragam bahasa Jawa Krama.
·         Menulis paragraf berhuruf Jawa dengan menerapkan aksara Rekan.


  1. Kawruh
            Tanggap wacana utawa pidhato yaiku micara ing ngarepe wong akeh kanthi tujuan tartamtu utawa kang gumanthok. Wong pidhato iku ngadhepi wong kang maneka warna upamane pangkat utawa kalungguhan, tataran ilmu, umur lsp. Mula wong pidhato iku kudu ngerti bab-bab kang kudu digatekake supaya anggone pidhato bisa kasil kaya kang dikarepake.
            Tujuane pidhato, yaiku:
1.      Atur pambagya
2.      Atur kabar, pawarta utawa informasi
3.      Aweh panglipur
4.      Pangajak

Dene urut-urutane teks pidhato, yaiku:
1.                  Salam pambuka
2.                  Purwaka
3.                  Isi utawa intine pidhato
4.                  Salam panutup

Bab-bab kang kudu digatekake nalika pidhato, yaiku:
1.    Ngadeg jejeg kanthi kapitayan.
2.    Ulat nyenengake.
3.    Obahing sarira prasaja.
4.    Swara ora kaseron ora kalirihen.
5.    Wiramaning swara kepenak dirungokake.
6.    Bisa njumbuhake kaanan lan swasana.

  1. Gawea tuladha teks pidhato upacara adat, banjur wacanen ing ngarep kelas!

  1. Aksara Rekan
            Tata tulis aksara Jawa iku mujudake aksara legena, pasangan, sandhangan, aksara swara, aksara murda, angka Jawa lan aksara rekan.
            Aksara rekan yaiku aksara sing direka kanggo nandhai aksara sing asale saka basa manca, upamane basa Arab. Aksara kasebut digawe krana aksara Jawa sing cacahe rong puluh durung nyukupi. Dene wujude aksara rekan yaiku rupa aksara Jawa, nanging ing ndhuwure diwenehi tandha cecak telu.
           



Tuladhane aksara Rekan kaya ing ngisor iki.
No.
Wujude
Tuladhane
Aksara Latin
1
ꦄꧏ
ꦄꧏꦀꦽ
Khahar
2
ꦅꧏ
ꦅꧏꦶꦄꦶꦽ
Dzikir
3
ꦊꧏ
ꦊꧏꦆꦶꦏꦾ
Fatimah
4
ꦌꧏ
ꦌꧏꦄꦶꦍ
Zakia
5
ꦐꧏ
ꦐꧏꦁꦶ
Ghani

  1. Tulisen ukara-ukara iki migunakake aksara Jawa!
1.      Bagya lagi wani khitan.
2.      Aku pancen durung faham kangkok-omongake mau.
3.      Pak kyai abdulah khutbah ing mesjid.
4.      Ngajine mbak Fatimah fasih banget.
5.      Mbah Abas lagi dzikir, aja padha rame!



Tidak ada komentar:

Posting Komentar